Wegwerpplastic vanaf 2024 verboden; Single Use Plastic-maatregel moet voor beter milieu zorgen

Plastic bestek, bekers, borden, roerstaafjes en rietjes. Het zijn enkele voorbeelden van single use plastics die je over twee jaar niet meer terug zal vinden in de schappen, op kantoor of tijdens festivals. Door de plastictoeslag die vanaf 1 juli 2024 in werking gaat, is het gebruik van plastic verpakkingen op deze plekken namelijk niet langer toegestaan. De maatregelen komen voort uit de Europese Single-Use Plastics-richtlijn (SUP). Maar wat houdt de plastictoeslag nou precies in, waar zit plastictoeslag op? We leggen het je uit.

Kunststofafval drastisch terugdringen

In juli 2021 stelde de Europese Unie de Single Use Plastic-richtlijn (SUP) op, met als doel: het drastisch terugdringen van de hoeveelheid kunststofafval in oceanen en zeeën. Winkels mogen sindsdien geen plastic wegwerpbekers, bestek, borden, rietjes en roerstaafjes meer verkopen. Sinds 2017 was het al verboden om gratis plastic tasjes aan te bieden. 

Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Milieu) probeert hiermee milieuvervuiling en plastic soep te voorkomen: “Elke dag gooien we alleen al in Nederland 19 miljoen plastic bekers en voedselverpakkingen weg, na eenmalig gebruik. Daar moeten we toekomstige generaties niet mee blijven opzadelen“.

---

Op de hoogte blijven? Schrijf je in op de nieuwsbrief.

---

Betalen voor onderweg- en afhaalverpakkingen

Om dit drastische doel kracht bij te zetten gaat de wet binnenkort nog iets verder. Per juli 2023 geldt een betaalregeling voor plastic wegwerpbekers en maaltijdverpakkingen van to-go en afhaalservices. Dat betekent dat je zult moeten betalen voor plastic, nog bovenop de prijs voor de koffie of de maaltijd. Kartonnen koffiebekertjes, die een laagje van kunststof hebben, mogen dan ook niet meer. 100% papieren – en andere plasticvrije wegwerpverpakkingen blijven wel toegestaan. Tegelijkertijd wordt hergebruik gestimuleerd: ondernemers moeten herbruikbare alternatieven aanbieden voor maaltijden en dranken die ter plekke worden bereid.

Er komt ook een plastictoeslag in supermarkten: sommige plastic verpakkingen, die vergelijkbaar zijn met to-go-verpakkingen, gaan geld kosten. Denk hierbij aan een voorverpakt broodje of een salade.

Van wegwerp naar hergebruik

Je vermoedt het misschien al: de afwasbare koffiemok op kantoor wordt per 2024 het uitgangspunt. Volgens Heijnen is er een ommezwaai nodig van wegwerp naar hergebruik. “Veel ondernemers zijn hier al goed mee bezig. Zo voorkomen we plasticsoep, gaan we zorgvuldiger om met grondstoffen en laten we een schonere wereld achter.“

Bedrijven kunnen ervoor kiezen om plastic wegwerpbekers en plastic maaltijdverpakkingen te blijven gebruiken ‘mits ze 75 tot 90 procent weer inzamelen voor hoogwaardige recycling’. Zorginstellingen zijn uitgezonderd van de regelgeving.

Ook voor consumptie op locatie wordt hergebruik vanaf 2024 de norm. Bekers en voedselverpakkingen moeten óf herbruikbaar worden óf nagenoeg volledig worden gerecycled. Het streven naar een verbod op wegwerpbekers in 2024, heeft uiteindelijk geleid tot deze regelingen.

Eenmalige consumeren

Het is, ondanks dat de norm komt te liggen bij hergebruik, niet zo dat single-use bekers en voedselverpakkingen voor eten en drinken worden verboden. Vanaf 1 juli 2023 gelden de volgende regels bij de plastic toeslag. 

Tegen een meerprijs

Single-use bekers en verpakkingen mogen niet meer gratis worden verstrekt. Hoewel geen minimum prijs is vastgesteld, moeten de extra kosten wel apart zichtbaar zijn op de rekening; ze mogen niet worden verrekend met het product. Het geld dat dit oplevert, is voor de verkoper. In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft Kantar Public onderzoek gedaan naar adviesprijzen voor de verschillende verpakkingen. Op basis daarvan heeft het ministerie niet-bindende richtbedragen opgenomen omtrent het betalen voor plastic: €0,25 voor bekers, €0,50 voor een maaltijd (dit kan bestaan uit meerdere verpakkingen) en €0,05 voor voorverpakte groente, fruit en noten en portieverpakkingen.

Herbruikbaar alternatief bieden

Verkopers zijn verplicht om hun klant een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dat mag een herbruikbaar product zijn, gekocht door de klant. Het mag ook een herbruikbare beker of verpakking zijn die de klant weer inlevert. Hier moet de verkoper wel een bedrag voor rekenen, ze mogen de producten niet gratis weggeven.

Meegebrachte bekers en verpakkingen

Verpakkingen die de klant zelf meebrengt, zijn toegestaan. Hiervoor hoeft de klant uiteraard geen meerprijs te betalen. Voor voorverpakte producten geldt deze regel niet: als die eerst weer uitgepakt moeten worden, wordt immers niet bespaard op verpakkingsmateriaal. 

Een flinke reductie

De maatregelen moeten leiden tot één doel: een reductie van 40% in het gebruik van single-use kunstof verpakkingen in 2026 – ten opzichte van 2022. De producent/importeur levert ter ondersteuning van dit doel per 1 januari 2023, volgens een nader te bepalen format, gegevens aan over de hoeveelheid op de markt gebrachte kunststof verpakkingen voor eenmalig gebruik. De effectiviteit van de maatregelen zal op basis van deze gegevens vanaf 2024 worden geëvalueerd. Mochten de maatregelen tekortschieten, dan neemt het ministerie vanaf 2026 mogelijk aanvullende maatregelen.

Tijdlijn maatregelen

De SUP-richtlijnen zullen vanaf komend jaar stapsgewijs worden doorgevoerd: 

Producentenverantwoordelijkheid

5 januari 2023

Voor een aantal eenmalige kunststof verpakkingen wordt per 5 januari 2023 een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) ingevoerd:

• Eenpersoons voedselverpakkingen, zoals saladeschaaltjes en hamburgerbakjes
• Zakjes en wikkels waar direct uit gegeten kan worden, zoals wikkels van snoeprepen
• Drankverpakkingen tot maximaal 3 liter
• Drinkbekers

Lichte kunststof draagtassen

De invoer van kunststof draagtassen is niet nieuw. Dit systeem werd al eerder ingevoerd door het Afvalfonds Verpakkingen. Een onderneming die eenmalige kunststof verpakkingen op de markt brengt, zal ook de extra kosten moeten dekken van het opruimen van zwerfafval. Bovendien zal ze specifieke bewustmakingscampagnes moeten opzetten over herbruikbare alternatieven voor de verpakkingen en de effecten van zwerfafval.

Deze UPV treedt in werking op 5 januari 2023. Op dat moment treedt ook een UPV voor kunststof sigarettenfilters in werking. Het doel daarvan is hetzelfde maar deze UPV wordt ondergebracht in een aparte regeling.

Product-eisen kunststof flessen en bekers

3 juli 2024

Vanaf 3 juli 2024 is het verplicht om single-use kunststof drankverpakkingen van maximaal 3 liter zo te ontwerpen, dat het deksel aan de verpakking vast blijft zitten tijdens het gebruik. Het is het gevolg van het initiatief om een algeheel verbod op wegwerpbekers te realiseren in 2024.

Vochtige doekjes, ballonnen en visnetten

31 december 2024

Op 31 december 2024 treedt een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid in voor vochtige kunststof doekjes (voor hygiëne en huishoudelijk gebruik) en ballonnen. Ook hier moet de producent de kosten dekken van opruimen en informatiecampagnes opzetten voor herbruikbare alternatieven en zwerfafval.

Vanaf diezelfde datum geldt ook een UPV voor kunststof producten in de visserij. Naast het dekken van kosten voor opruimen en informatiecampagnes worden producenten verantwoordelijk voor de inzameling van een jaarlijks oplopend minimum percentage afval van deze producten.

De belangrijkste punten over Single Use Plastic-richtlijn op een rij

• Vanaf juli 2021 is de richtlijn ingevoerd binnen de regelgeving van alle EU-lidstaten. Dat wil zeggen dat alle EU-lidstaten de richtlijn moeten opnemen in hun wetgeving.
• De maatregelen in de SUP-richtlijn hebben betrekking op verloren vistuig en op kunststof wegwerpplastics, waaronder verschillende verpakkingen.
• De datum waarop de maatregel ingaat, verschilt en ligt tussen 3 juli 2021 en 31 december 2024.
• Ieder land moet een meetbare kwantitatieve vermindering van het gebruik van single-use kunststofproducten waarmaken.
• Landen kunnen single-use kunststofproducten in de handel verbieden. Zo komt er vanaf juli 2021 een verbod op plastic bordjes, bestek en rietjes.
• Minimaal 77 procent van alle plastic drinkflessen tot drie liter moet in 2025 worden ingezameld voor recycling. In 2030 moet dat minimaal 90 procent zijn. In Nederland wordt hiervoor statiegeld geïntroduceerd.
• Plastic flessen mogen alleen op de markt worden gebracht als de doppen na opening aan de verpakking bevestigd blijven. Ook moet er gebruik gemaakt worden van gerecycled materiaal.
• Producenten gaan meebetalen aan het opruimen van zwerfafval van de producten die onder de SUP-richtlijn vallen. Daarnaast betalen ze mee aan de kosten voor de bewustwordingsmaatregelen.
• Single-use kunststof verpakkingen krijgen een opvallende, duidelijk leesbare en onuitwisbare markering om consumenten duidelijk te maken dat er kunststof in de verpakking zit, de verpakking in de afvalbak gegooid moet worden en met informatie over de negatieve effecten van zwerfafval op het milieu.